مغار کوچک‌ترین عضو خانواده ابزارهای چوب‌کاری است، اما گاهی تعیین‌کننده‌ترین نقش را در کیفیت نهایی یک اثر نجاری بازی می‌کند. اگر تا امروز تنها تصویری م
مغار کوچک‌ترین عضو خانواده ابزارهای چوب‌کاری است، اما گاهی تعیین‌کننده‌ترین نقش را در کیفیت نهایی یک اثر نجاری بازی می‌کند. اگر تا امروز تنها تصویری مبهم از این ابزار در ذهن داشته‌اید یا نمی‌دانستید برای منبت‌کاری، ساخت اتصالات نجاری یا خراطی به چه نوع مغاری نیاز دارید، این راهنمای جامع برای شما نوشته شده است. طی چند دقیقه آینده، با تاریخچه کوتاهِ مغار، تشریح اجزای آن، معرفی انواع و کاربردها، مراحل دقیق تیزکاری و نگهداری، و در نهایت نکات حرفه‌ای خرید آشنا می‌شوید؛ به‌طوری که بتوانید با اطمینان ست مغار دلخواه‌تان را انتخاب کرده و مانند یک نجار کاربلد از آن بهره ببرید.
مغار نجاری چیست؟
مغار نجاری (Bench Chisel یا Carpenter’s Chisel) ابزاری دستی شامل سه بخش اصلی است:
جزء
توضیح
تیغه (Blade)
فولاد پرکربن یا HSS سخت‌کاری‌شده؛ لبه برش‌خورده با زاویه ۲۰–۳۰ درجه.
فررو (Ferrule)
بوش فلزی بین دسته و تیغه که ضربه چکش را پخش می‌کند و از شکاف دسته جلوگیری می‌کند.
دسته (Handle)
چوب سخت (هیکوری، راش، افرا) یا پلیمر مقاوم؛ گاهی انتهای آن فلزی است تا برای ضربه چکش فلزی مناسب باشد.
مغارهای نجاری با طول تیغه ۷۵ تا ۲۵۰ میلی‌متر و عرض ۳ تا ۵۰ میلی‌متر عرضه می‌شوند. تیغه نازک و لبه تیز، امکان برداشتن تراشه‌های میلی‌متری چوب را فراهم می‌کند؛ درست همان‌کاری که رنده یا اره قادر به انجام ظریف آن نیست.
چرا مغار هنوز در عصر ابزار برقی محبوب است؟
کنترل لمسی: انگشتان مستقیماً فشار را تنظیم می‌کنند؛ نتیجه آن دقت زیر یک میلی‌متر است.
انعطاف در فضاهای تنگ: جایی که اورفرز یا اره نمی‌گنجد، مغار بی‌رقیب است.
صدای کم و ایمنی بیشتر: برای کارگاه خانگی یا ساعات شبانه ایده‌آل.
هزینه کم و نگهداری ساده: بخش عمده عمر مغار با تیزکاری منظم تأمین می‌شود.
کاربرد مغار چیست؟
۱. اتصالات نجاری کلاسیک
فاق و زبانه (Mortise & Tenon): پس از برش اولیه با اره، گوشه‌ها با مغار تخت تمیز می‌شود.
کام و زبان دم‌گهویی (Dovetail): مغار دم‌گهویی لبه‌های زاویه‌دار اتصال را دقیق‌تر می‌کند.
اتصال نیم‌کلاف (Half Lap): عمق اتصال با مغار تخت ۱۹ یا ۲۵ میلی‌متری تنظیم می‌شود.
۲. منبت‌کاری و حکاکی روی چوب
چیپ‌کاروینگ (Chip Carving): مغار V شکل زاویه ۶۰ درجه برای خط‌برداری هندسی یا حروف خوشنویسی.
منبت برجسته (Relief Carving): گوج نیم‌گرد شماره ۷ تا ۹ برای برداشتن حجم پس‌زمینه.
حکاکی عمقی (Pierced Cut): مغار گرد کوچک برای حفر جزئیات گرد در طرح گل و اسلیمی.
۳. خراطی (Wood Turning)
هنگام چرخش قطعه روی دستگاه خراطی، مغار مدادی، خمیده یا قاشقی برای شکل‌دهی ظرف و گودبرداری استفاده می‌شود.
۴. کاسه‌تراشی و قاشق‌تراشی
در هنر بومی چوب، مغار قاشق‌تراشی با انحنای حلقوی امکان برداشتن تراشه‌های ضخیم روی چوب سبز را فراهم می‌کند.
۵. تعمیرات و مرمت
هنگام بازسازی مبلمان آنتیک، مغار تخت باریک برای جدا کردن چسب خشک‌شده و پاک‌سازی جای کام یا پلیسه گره استفاده می‌شود.
۶. پروژه‌های ترکیبی رزین و چوب
مغار V شکل کوچک برای تراش کانال‌های تزئینی که بعداً با رزین اپوکسی پر می‌شود.
استدلال قیاسی: همان‌طور که جراح برای هر بافت از تیغ متفاوت استفاده می‌کند، نجار نیز برای هر قسمت پروژه به مغار اختصاصی نیاز دارد.
انواع مغار کدام است؟
در این بخش، علاوه‌بر معرفی تئوریک، از تجربه کارگاهی نجارها استفاده می‌کنیم تا بفهمیم کدام مغار در عمل بهتر جواب می‌دهد.
مغار تخت (Bench Chisel)
پهنای محبوب: 6، 12، 19، 25، 32 میلی‌متر
زاویه تیزکردن: 25 درجه برای برش نرم؛ 30 درجه برای کار سنگین‌تر مانند چوب درخت گردو
موارد استفاده: تراش سطح، تمیزکاری اتصال، کندن کام کم‌عمق
مغار نیم‌گرد (Gouge)
عمق انحنا: از شماره 2 (سطحی) تا 11 (U عمیق)
کاربرد: ایجاد قوس منبت، خالی کردن پشت کار، کاسه‌تراشی
توصیه: برای شروع یک گوج شماره 5 عرض 10 میلی‌متر کافی است.
مغار V شکل (V-Parting)
زاویه سر: 30 یا 60 درجه
کاربرد: خط‌اندازی اولیه طرح، جداسازی مرز نقش از زمینه
یادآوری: تیغه تیز V شکل سریع‌تر کند می‌شود؛ بیشتر مراقب باشید.
مغار زاویه‌دار (Skew Chisel)
زاویه کجی: 60 درجه نسبت به محور تیغه
کاربرد: صاف‌کاری کنج، تمیزکردن گوشه اتصال دم گاوی
چالش: کنترل براده‌برداری؛ اغلب مبتدیان ابتدا خط می‌اندازند.
مغار ماهی‌گیر (Fish Tail)
مقطع فنری: تیغه از وسط به لبه‌ها پهن می‌شود
کاربرد: دستیابی به نواحی تنگ، مثلاً کف فاق دم‌گهویی
انواع مغار خراطی
نکته: در خراطی، قطعه می‌چرخد و مغار ثابت می‌ماند. بنابراین طراحی دسته و زاویه لبه با مغار نجاری تفاوت دارد.
مغار مشتی (Spindle Roughing Gouge)
قُطر میله: 16–25 میلی‌متر
هدف: گردکردن چوب چهارگوش، آماده‌سازی سطح
مغار مدادی (Skew for Turning)
شکل: نوک تیزِ مدادی
کاربرد: خط ظریف، شیار تزئینی روی پایه لَمپ
مغار خمیده (Bowl Gouge)
شعاع انحنا: عمیق‌تر از مشتی
کاربرد: گودبرداری داخلی کاسه تا عمق 100 میلی‌متر
مغار قاشقی (Spoon Gouge)
مقطع U عمیق، نوک قاشق‌مانند
کاربرد: تکمیل قعر ظرف یا قاشق
مغار قاشق تراشی (Hook Knife)
تیغه خمیدۀ کوچک‌تر
کاربرد: شکل‌دهی دقیق داخل قاشق چای‌خوری
مغار سر کج (Bent V-Parting)
فایده: رسیدن به گوشه‌های معکوس یا پشت لبه
انواع مغار کاسه تراشی
شماره گوج
عرض تیغه (میلی‌متر)
عمق گودبرداری
کاربرد
3
8
کم‌عمق
پیش‌تراش کف کاسه کوچک
5
12
متوسط
برداشتن حجم میانی
7
20
زیاد
شکل‌دهی دیواره در کاسه بزرگ
9
25
فوق‌عمیق
خالی‌کردن مرکز تا عمق 15 سانتی‌متر
انواع مغار چاقویی
چاقویی مستقیم (Detail Knife)
لبه 30 میلی‌متری
برش گوشه‌های ریز منبت
چاقویی سرکج (Hook Knife)
انحنای 45 درجه
قاشق‌تراشی و کنده‌کاری داخل حفره‌ها
چاقویی دوطرفه (Double Bevel Knife)
لبه دوطرفه برای راست‌دست و چپ‌دست
کاهش زمان چرخاندن قطعه هنگام حکاکی
فولاد تیغه و اهمیت عملیات حرارتی
فولاد پرکربن (O1, W1)
مزایا: تیزی سریع، براده نرم
معایب: زنگ‌زدگی سریع؛ روغن‌کاری الزام است.
فولاد کروم‌وانادیم (CrV)
مزایا: مقاومت سایشی، قیمت مناسب
معایب: کمی سخت‌تر برای تیز کردن
فولاد تندبر (HSS)
مزایا: حفظ تیزی طولانی در خراطی با سرعت بالا
معایب: نیاز به سنگ الماس برای تیزکاری
فولاد پودری (PM-V11)
مزایا: تلفیق تیزی پرکربن و دوام HSS
معایب: قیمت بسیار بالا، بیشتر در برندهای لوکس
نکته حرارتی: مغارهای مرغوب در دمای 780–820 درجه سانتی‌گراد سخت‌کاری و فوراً در روغن یا نمک سرد می‌شوند؛ سپس در 180–200 درجه تنش‌گیری (Tempering) برای رسیدن به سختی 58–62 Rockwell انجام می‌شود.
هندسه لبه و زاویه تیزکاری
نوع مغار
زاویه تیغه برای چوب نرم
زاویه تیغه برای چوب سخت
تخت
25°
30°–35°
گوج نیم‌گرد
20°
25°
V شکل
30°
35°
Skew
25°
30°
زاویه کوچک‌تر برش تمیزتر ولی لبه حساس‌تر، زاویه بزرگ‌تر مقاوم‌تر ولی ترکی (Tear-Out) بیشتر.
مراحل کامل تیز کردن مغار
آماده‌سازی سنگ
سنگ آب 1000 و 3000 را 5 دقیقه در آب غوطه‌ور کنید.
سطح سنگ را با تراز و کاغذ سمباده 400 صاف کنید.
تنظیم جیگ
جیگ زاویه را روی 25° یا 30° قفل کنید.
تیغه را تا حد امکان سفت محکم کنید تا نلرزد.
سایش مرحله زبر (1000 grit)
هر پاس رفت‌وبرگشت ≈ 10 سانتی‌متر.
انگشت شست روی لبه؛ از فشار بیش‌ازحد بپرهیزید.
بعد از 30 پاس، لبه را زیر نور بررسی کنید؛ خط نورانی نباید دیده شود.
سایش مرحله نرم (3000 grit)
همین تعداد پاس، اما فشار کمتر.
سطح لبه آینه‌ای می‌شود.
پرداخت نهایی
تیغه را 10 بار روی چرم آغشته به خمیر سبز کروم اکسید بکشید.
تست تیغ: تراشیدن مو یا برش کاغذ A4 با فشار صفر.
تیزکاری گوج‌ها
از سنگ نیم‌گرد یا سنگ شفت سرامیکی استفاده شود.
لبه داخلی گوج‌ها را با Strop مخصوص قاشقی براق کنید.
ترفند کارگاهی: اگر دسترسی به سنگ گران‌قیمت ندارید، از سنباده پشت پارچه 1000 تا 2000 دور یک لوله پی‌وی‌سی بچسبانید و برای لبه داخلی گوج‌ها استفاده کنید.
ارگونومی و ایمنی هنگام کار با مغار
ارتفاع میز کار: سطح کار باید کمی زیر آرنج شما باشد تا فشار عمودی به چوب وارد شود نه مچ دست.
نورپردازی: نور مایل 45 درجه سایه لبه‌ها را نشان می‌دهد و کیفیت برش را کنترل می‌کند.
لباس و دستکش: دستکش نخی با کف تکه‌دوزی چرمی فقط هنگام حکاکی ناگوار است؛ برای منبت ظریف به حس تماس مستقیم نیاز دارید.
ضربه چکش: برای مغارهای دم‌گهویی از چکش سرپلاستیکی استفاده کنید تا دسته نشکند.
انقباض دست: هر 20 دقیقه، 2 دقیقه دست و مچ را کشش دهید؛ سندرم تونل کارپال دشمن نجاران است.
حفاظ چشم: تراشه‌های خشک گردو می‌توانند به چشم آسیب بزنند؛ عینک شفاف ایمنی را فراموش نکنید.
آزمایش‌های کیفیت مغار قبل از خرید
تست
روش
نتیجه خوب
Ring Test
ضربه ناخن به لبه و گوش دادن
صدای زنگ بالا و واضح
تست سختی سوهان
کشیدن سوهان روی لبه
سوهان لغزیده و براده نمی‌دهد
تست تیزی کارخانه
تراشیدن چوب نرم در فروشگاه
برش بدون فشار و لب‌پریدگی
بررسی تراز سطح پشتی
گذاشتن تیغه روی شیشه
نور از زیر عبور نکند
محکم بودن فررو
چرخاندن دسته
دسته نباید لق بزند
راهنمای گام‌به‌گام انتخاب یک ست مغار برای مبتدیان
هدف‌تان را مشخص کنید: منبت ریز؟ اتصالات کلاسیک؟ تزیین خراطی؟
سه مغار اصلی برای شروع:
مغار تخت 12 میلی‌متر (برای 80٪ کارهای عمومی)
مغار V شکل 60 درجه (برای خطوط و گوشه‌ها)
گوج نیم‌گرد شماره 5 عرض 10 میلی‌متر (برای منحنی‌ها)
بودجه‌بندی: برند اقتصادی مانند Narex یا رونیکس ست 6 عددی باقیمت متوسط ولی فولاد کروم‌وانادیم مناسب است.
ابزار تیزکاری: حتماً در کنار مغار، سنگ آب یا سنگ الماس 600/1200 و چرم پرداخت تهیه کنید.
دسته مقاوم: برای کار چکشی، دسته Ringed (فلزپوش) یا بوش کامل انتخاب کنید.
برندهای معتبر: Pfeil (سوئیس)، Two Cherries (آلمان)، Narex (چک)، Crown (انگلستان)، Ashley Iles (انگلستان)؛ در ایران دسترسی به Narex آسان‌تر است.
تجربه شخصی: طی یک کلاس منبت در کارگاه صنایع‌دستی اصفهان، هنرجویی با ست گران اما بدون سنگ تیزکاری حاضر شد. نتیجه؟ بعد از نیم روز تیغه‌ها کند شد و پیشرفت کار متوقف گردید. اخلاق داستان: کیفیت تیغه مهم است، اما ابزار تیزکاری مهم‌تر!
برنامه تمرین ۷ روزه برای تسلط مقدماتی بر مغار
روز
تمرین
هدف مهارتی
۱
تراش خط مستقیم با مغار تخت روی چوب نرم
کنترل فشار و زاویه
۲
حفر کانال U با گوج شماره 5
ثابت نگه‌داشتن عمق
۳
بریدن مثلث با مغار V شکل
دقت گوشه‌ها
۴
پاک‌کردن کام فاق‌وزبانه خشن
اتصالات تمیز
۵
تراش نقش گل ساده (Chip Carving)
ترکیب مغار V و گوج
۶
گودبرداری نیم‌کاسه با گوج 7
هماهنگی دو دست
۷
پروژه کوچک: قاشق چوبی
عمل به‌عنوان آزمون عملی
هر روز حداکثر یک ساعت تمرین کافی است تا عضلات انگشت و مچ به فشارهای ظریف عادت کنند.
نگهداری و عیب‌یابی مغار
عیوب رایج
لبه پره شده (Chipped Edge): برخورد با میخ مخفی یا فشار بیش‌ازحد.
شکاف دسته: ضربه چکش فلزی روی دسته چوبی بدون فررو.
خم‌شدن تیغه: اهرم‌کردن اشتباه در سوراخ عمیق.
راه‌حل‌ها
لبه پره شده: سنگ زبر 400 برای برداشتن خط لبه، سپس سنگ 1000 و 3000.
شکاف دسته: چسب پی‌یو یا اپوکسی داخل شکاف تزریق، بستن با گیره 24 ساعت.
خم‌شدن تیغه: برای جزئی، روی سندان با ضربه ملایم چکش برنجی صاف کنید؛ برای شدید، تیغه تعویض شود.
محیط مناسب برای کار با مغار
رطوبت: چوب خیس براده‌برداری بد و تیغه کُند می‌کند؛ رطوبت نسبی 40–50٪ پیشنهاد می‌شود.
دما: 18–25 درجه برای جلوگیری از تعریق دست و زنگ تیغه.
سطح نگهداری چوب: حتماً از گیره‌های چوبی یا پارچه برای جلوگیری از خش روی قطعه استفاده کنید.
براده‌برداری: تراشه‌ها را هر 10 دقیقه جمع کنید تا سطح لغزنده نشود.
الهام از استادان منبت ایرانی
منبت گل و مرغ اصفهان: استفاده از ترکیب مغار V زاویه تند و گوج عمیق شماره 9 برای برجسته‌سازی پرچم گل.
منبت مشبک گناباد: تکنیک قطع رگ‌های باریک با چاقویی مستقیم 30 میلی‌متر.
قلم‌گیری رحلی قزوین: پیاده‌سازی خط ثلث روی رحل قرآن با مغار مدادی سرکج برای حروف ریز.
سوالات متداول
مغار چیست و چه کاربردی دارد؟
ابزاری دستی با تیغه فولادی و دسته چوبی/پلیمری برای تراش، کندن و شکل‌دهی چوب در نجاری، منبت، خراطی و کاسه‌تراشی.
تفاوت انواع مغار در چیست؟
شکل مقطع (تخت، U، V)، زاویه لبه و ضخامت تیغه تعیین‌کننده نوع براده‌برداری و کاربری است.
کدام مغار برای منبت‌کاری مناسب است؟
گوج شماره 5 یا 7 برای منحنی‌ها و مغار V شکل 60° برای خطوط باریک.
چگونه مغار را تیز کنیم؟
با سنگ آب 1000 و 3000 در زاویه ثابت 25°–30°؛ پایان کار با چرم پرداخت و خمیر صیقل.
مغار تخت بهتر است یا گرد؟
برای کار عمومی، مغار تخت؛ برای گودبرداری و نقش منحنی، مغار گرد یا گوج.
چطور از مغار به‌درستی استفاده کنیم؟
زاویه لبه نسبت به چوب 15°، فشار ملایم، چوب محکم بسته؛ کار را از خود دور کنید نه به سمت بدن.
مغار برای فلز هم کاربرد دارد؟
مدل‌های قلم‌زنی فولاد HSS وجود دارد، اما مغار نجاری برای فلز مناسب نیست.
نحوه نگهداری و تمیز کردن مغار چگونه است؟
پاک‌کردن رزین با الکل، دو قطره روغن کاملیا روی تیغه، نگهداری در غلاف یا جعبه خشک.
بهترین برند مغار کدام است؟
Pfeil، Ashley Iles، Narex، Two Cherries در سطح جهانی محبوب‌اند؛ در ایران Narex و رونیکس دردسترس‌ترند.
نتیجه‌گیری
مغار کلید ورود شما به دنیای چوب‌تراشی دقیق و هنرمندانه است. با شناخت ساختار و انواع مغار، انتخاب فولاد مناسب، رعایت اصول تیزکاری و ایمنی و تمرین مستمر، می‌توانید:
پروژه‌های نجاری را به سطح حرفه‌ای ارتقا دهید: اتصالات بدون درز، منبت‌های ظریف و خراطی بی‌نقص.
هزینه ابزار را مدیریت کنید: با تیزکاری صحیح، یک مغار باکیفیت ده‌ها سال همراه شما می‌ماند.
لذت لمس چوب را تجربه کنید: چیزی که هیچ ابزار برقی نمی‌تواند جایگزین آن شود.
از این نقطه، تنها مانع میان شما و خلق آثار چوبی چشمگیر، تمرین و خلاقیت است. اولین تراشه‌ها را از یک چوب درخت کاج نرم بردارید، صدای «تیک» ملایم مغار را گوش کنید و اجازه دهید هنر نجاری در دستان شما جان بگیرد.
نظرت در مورد این مطلب چیه؟
برای ثبت نظر، از طریق دکمه افزودن نظر جدید نمایید، نظر شما بعد از بررسی توسط کارشناسان منتشر خواهد شد.